Het non-refoulementsbeginsel en de 'Soedan-kwestie'

Ooit al gehoord van het non-refoulementsbeginsel? Dit is een van dé basisprincipes, die we terug kunnen vinden in het Vluchtelingenverdrag. Concreet houdt dit in dat een persoon op de vlucht niet mag teruggestuurd worden naar een land waar zijn of haar leven in gevaar is.

Dit principe is een absoluut recht in het internationaal recht. Dit wil zeggen dat het aan alle staten toekomt om dit beginsel te respecteren en dat geen enkele omstandigheid kan rechtvaardigen dat een persoon, die zich in dergelijke omstandigheden verkeert, terug te sturen naar een gebied waar hij of zij gevaar loopt. Het internationaal recht voorziet geen uitzonderingen op dit principe. Bijgevolg wil dit ook zeggen dat er geen afbreuk kan gedaan worden op dit principe, wanneer de persoon op de vlucht zich zou misdragen (in strijd met bv. het strafrecht) in het ontvangstland. Dit toont onder andere aan hoe sterk en standvastig dit principe is.

Op wie is het non-refoulementbeginsel nu concreet van toepassing? Personen die zich in een vluchtelingencontext bevinden, vallen veelal onder dit principe. Echter moet men niet erkend zijn als vluchteling, opdat dit principe zou meetellen. Een persoon moet zelf geen asielaanvraag hebben ingediend bij de asieldiensten in het ontvangstland. Daarom geldt dit principe ook ten aanzien van transitmigranten.

Het non-refoulementbeginsel geldt overigens niet enkel ten aanzien van het land van herkomst, maar is van toepassing ten aanzien van elk land of gebied waar de persoon op de vlucht gevaar loopt.

Zoals reeds duidelijk is, mag elke persoon, die het risico loopt op foltering, mishandeling of onmenselijke behandeling niet teruggestuurd worden naar het land of gebied waar hij of zij dit gevaar oploopt. Dit betekent ook dat een gedwongen terugkeer verboden is. Dit wil zeggen dat transitmigranten, die geen asiel hebben aangevraagd in het ontvangstland, niet kunnen teruggestuurd worden zonder dat er een zogenaamde “non-refoulements-check” heeft plaatsgevonden.

Herinneren jullie zich de Soedan-kwestie in 2017 ten tijde dat Theo Francken Staatssecretaris was van asiel en migratie? Laten we de feiten even bovenhalen.

Aan het einde van de zomer in 2017 groeit de groep migranten en vluchtelingen die beschutting zoeken in en rond het Maximiliaanpark in Brussel. Het gaat om mensen die geen asiel willen aanvragen in België, maar die steevast naar Engeland willen doorreizen. Een deel van hen komt vermoedelijk uit Soedan en wordt vervolgens in een gesloten centrum opgesloten. Om deze personen te kunnen identificeren, beslist Theo Francken om samen te werken met de Soedanese regering, wat nagenoeg een opmerkelijke en verontrustende beslissing kon genoemd worden, aangezien de Soedanese regering bekendstaat als een van de meest misdadige dictaturen. (Merk op dat de toenmalig president Omar al-Bashir op dat moment de enige president was die door het Internationaal Gerechtshof in den Haag werd gezocht voor genocide en oorlogsmisdaden!) Het akkoord tussen Soedan en België houdt in dat er een “identificatie-delegatie” zal gestuurd worden naar België, opdat de Soedanezen die opgesloten zitten in de gesloten centra, geïdentificeerd kunnen worden om vervolgens teruggestuurd te worden naar Soedan met de juiste papieren.

Op dat moment waren er reeds vermoedens dat geheime agenten deel zouden uitmaken van deze ‘identificatie-delegatie’, maar dit weerhield Theo Francken niet om door te gaan met deze ‘operatie’. Verschillende Soedanezen verschenen uiteindelijk voor de delegatie (zonder de aanwezigheid van Belgische agenten). De meesten van hen keerden ten slotte, ‘vrijwillig’ of onvrijwillig, terug naar Soedan. Terug in Soedan bleek dat een aantal van hen werd opgesloten en gemarteld.

Heel dit voorval leidde tot een regeringscrisis en de ultieme ‘Soedan-kwestie’, die zelf tot in het buitenland bekritiseerd werd. De zaak kwam uiteindelijk voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, dat moest oordelen of België in overeenstemming had gehandeld met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. België werd uiteindelijk (én terecht) veroordeeld. Het Hof stelde dat de uitwijzing van de Soedanese transitmigranten naar Soedan een schending inhield van het non-refoulementsbeginsel.

Al een geluk dat gerechtigheid uiteindelijk heeft gezegevierd in deze zaak. Wel vreemd, dat een Staatssecretaris voor asiel en migratie het basisprincipe van het vluchtelingenrecht niet scheen te begrijpen...